จังหวัดพังงาเคยเป็นเมืองท่าการค้าที่สำคัญของแหลมมลายูทาฝั่งตะวันตก พ่อค้าต่างชาติสมัยโบราณ อย่างอินเดีย จีน และอาหรับ จะใช้แม่น้ำตะกั่วป่าล่องสินค้า และขนสินค้าต่อทางบก เพื่อไปยังอีกฝั่งหนึ่งของแหลมมลายูได้สะดวกรวดเร็วขึ้น ประวัติศาสตร์เกี่ยวกับสมัยนั้นระบุว่า หัวเมืองริมฝั่งทะเลอันดามันอย่างตะกั่วป่า ตะกั่วทุ่งและถลาง ล้วนเป็นเมืองขึ้นของอาณาจักรศรีวิชัย จนเมื่ออาณาจักรสุโขทัยเรืองอำนาจได้เข้าปกครองศรีวิชัย จึงได้ตั้งเมืองนครศรีธรรมราชเป็นเมืองเอก แล้วน าหัวเมืองทั้ง 3 มาเป็นเมืองขึ้นด้วยสมัยกรุงศรีอยุธยา ตะกั่วป่ามีฐานะเป็นหัวเมืองทางใต้ ส่วนเมืองพังงาเป็นเมืองแขวง ขึ้นอยู่กับเมืองตะกั่วป่า สมัยนั้นเมืองนครศรีธรรมราชเป็นหัวเมืองเอก และมีหัวเมืองต่างๆ ขึ้นกับเมืองนครศรีธรรมราชหลายเมืองรวมถึงเมืองตะกั่วป่า ตะกั่วทุ่ง และเมืองถลางด้วย ปี พ.ศ. 2328 คราวศึกลาดหญ้าในสมัยรัชกาลที่ 1 พม่ายกกองทัพมาปล้นสะดมเมืองตะกั่วป่าอีกครั้ง ในปี พ.ศ. 2352 ในการนี้พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ได้โปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จพระน้องยาเธอเจ้าฟ้ากรมหลวงเสนานุรักษ์กรมพระราชวังบวร ยกทัพหลวงมาช่วย จากกรุงเทพฯ และได้มาทันขับไล่ทหารพม่าหลบหนีไป ระหว่างศึกได้มีราษฎรบางส่วนอพยพไปหลบภัยอยู่ที่ กราภูวา ( ภาษามลายู แปลว่า ปากน้ำ ภูเงา ) ที่มีภูเขาล้อมรอบ ครั้นเสร็จศึกแล้วกรมพระราชวังบวรมหาเสนานุรักษ์ ทรงพระราชดำริว่า พม่าได้เผาเมืองถลาง ทำให้บ้านเมืองอ่อนแอยากที่จะสร้างขึ้นใหม่ จึงโปรดให้รวบรวมพลเมือง จากถลางข้ามฟากมาตั้งภูมิลำเนาอยู่ที่ กราภูเงา และจัดการปกครองขึ้นเป็นเมือง จนกระทั่ง พ.ศ. 2383 เมืองตะกั่วป่า เริ่มเป็นปึกแผ่นมากขึ้น ความร่ำรวยจากการค้าขายแร่ดีบุกที่เมืองตะกั่วป่า ในระหว่างปี พ.ศ. 2404 - 2433 มีฐานะสูงเท่าเทียมเมืองพังงา และถลาง บางครั้งเจ้าเมืองตะกั่วป่ายังได้ดูแลเมืองอื่น ๆ ด้วย รวมทั้งเมืองตะกั่วทุ่ง ถลาง และภูเก็ต จังหวัดพังงา ตั้งอยู่ทางภาคใต้ตอนบนชายฝั่งทะเลด้านตะวันตกติดกับทะเลอันดามัน อยู่ระหว่างละติจูดที่ 8 องศา 27 ลิปดา 52.3 ฟิลิปดาเหนือกับเส้นลองติจูดที่ 98 องศา 32 ลิปดาตะวันออก ห่างจากกรุงเทพมหานคร ประมาณ 788 กิโลเมตร มีพื้นที่ทั้งหมด 4,170.885 ตารางกิโลเมตร หรือ ประมาณ 2,606,803.125 ไร่ เป็นอันดับที่ 9 ของภาคใต้และเป็นอันดับที่ 54 ของประเทศ